Ciągłe kontrolowanie prędkości bywa nużące i to nie tylko na autostradzie. Z zalet tempomatu można również skorzystać w mieście, utrzymując przepisową prędkość i zachowując płynność jazdy. O ile niemal każdy wie, czym jest tempomat, zasada jego działania pozostaje często zagadką. Szczególnie ciekawą jego wersją jest tempomat aktywny, samoczynnie dobierający prędkość do warunków na drodze. Jak działa tempomat i w jaki sposób z niego korzystać?
Choć tempomaty (CCS – ang. Cruising Control System) dostępne są obecnie w wielu modelach aut, również tych z segmentu A, niektórzy kierowcy nie korzystają z nich wcale. Wynika to nie tylko z nieznajomości obsługi tempomatu, ale także strachu przed nim. Wyjaśniamy, jak bezpiecznie wykorzystać tempomat na co dzień, podczas długich i krótkich tras.
Jak działa tempomat?
Idea pierwszych tempomatów była prosta – utrzymać stałą prędkość samochodu, zadaną przez kierowcę. Wynalezione w 1945 roku urządzenie, autorstwa inżyniera Ralpha Teetora, było odpowiedzią na długie, liczące tysiące kilometrów amerykańskie autostrady. Tempomat, którego nazwa jest kombinacją słów tempo oraz automat, miał za zadanie odciążyć kierowcę, ale również ograniczyć ryzyko przekroczenia dozwolonej prędkości. Układ utrzymuje wybraną prędkość nie tylko na płaskim, ale również na wzniesieniach, odpowiednio dozując dawkę paliwa. Kierowca w tym czasie może zdjąć nogę z pedału przyspieszenia.
Jak działa tempomat samochodowy? Najprostsze wersje zawiadują jedynie przepustnicą, dopasowując obciążenie silnika do pochyłości terenu. Pierwsze tempomaty działały w oparciu o mechanikę, jednak współczesne sterowniki zarządzające przepustnicą mają elektroniczny układ. Dzięki temu możliwa jest zmiana zadanej prędkości za pomocą manetki lub przycisków na kierownicy. Jednocześnie tempomat rozłącza się automatycznie po wciśnięciu hamulca lub sprzęgła. Możliwe jest jednak zwiększanie prędkości pedałem gazu, np. podczas wyprzedzania. Po odpuszczeniu go, samochód zwolni i powróci do wybranej wcześniej prędkości. Sterowniki zapamiętują prędkość pojazdu, więc i po wciśnięciu hamulca można powrócić jednym przyciskiem do wybranej prędkości.
Początkowo tempomaty były montowane jedynie w luksusowych samochodach. Później pojawiły się w autach klasy średniej, używanych do pokonywania długich tras. Dziś znajdują się również na wyposażeniu małych, miejskich modeli, przez co wielu kierowców dostrzegło ich możliwości w mieście. Większość tempomatów umożliwia regulację wybranej prędkości w zakresie od ok. 30 do 200 km/h, dlatego możliwe jest ustawienie prędkości obowiązującej w mieście, np. 50 km/h czy 30 km/h. Dzięki temu jazda w strefie ograniczenia prędkości może być znacznie wygodniejsza, bez ciągłego kontrolowania wskazań prędkościomierza. W autach z automatyczną skrzynią biegów kierowca zwolniony jest także z konieczności zmiany przełożeń.
Tempomat aktywny
Udoskonaleniem działania tempomatu było wprowadzenie wersji aktywnej. Tempomat aktywny, znany jako ACC (ang. Adaptive Cruise Control) lub ICC (ang. Intelligent Cruise Control) nie tylko utrzymuje prędkość, ale i dostosowuje ją do ruchu ulicznego. Dzięki umieszczonemu z przodu auta radarowi kontroluje odległość do poprzedzającego samochodu, by zachować bezpieczny odstęp pomiędzy pojazdami. Radar jest jednocześnie nadajnikiem jak i odbiornikiem, dlatego cały czas kontroluje opóźnienie fali odbitej od pojazdu znajdującego się na tym samym pasie.
Istnieje kilka rodzajów tempomatów aktywnych. Najprostsza wersja działa w ograniczonym zakresie prędkości. Może więc przyspieszać i zwalniać samochód, ale po przekroczeniu dolnego limitu tempomat się wyłączy. Z tego względu w korkach lub podczas powolnego przemieszczania się w mieście kierowca i tak zdany będzie na siebie.
Bardziej zaawansowane tempomaty adaptacyjne działają w pełnym zakresie prędkości, czyli mogą również zatrzymać samochód. Przydatne jest to m.in. podczas dojazdu do świateł. Jednak i te rodzaje tempomatów mogą się między sobą różnić. Jedne wymagają od kierowcy ruszenia z miejsca, inne, zwane Stop&Go, mogą również wprawić samochód w ruch. To idealne rozwiązanie dla osób, które często muszą przemieszczać się po zakorkowanych drogach. Rozbudowane systemy wykorzystują ponadto informacje ze znaków drogowych oraz GPS-u, dostosowując prędkość do ograniczeń prędkości w danym terenie.
Zalety i wady tempomatu
Zalety tempomatu, zarówno klasycznego jak i aktywnego, doceni każdy, kto regularnie odbywa podróże drogami szybkiego ruchu. Utrzymanie stałej prędkości bywa kłopotliwe i wymaga poświęcania uwagi na obserwację liczników, co przy tak dużych prędkościach bywa niebezpieczne. Inną pułapką jest adaptacja do wysokiej prędkości i zwiększanie jej z biegiem pokonywanych kilometrów. Ustawiając prędkość na tempomacie nie tylko zapewnisz sobie większą wygodę, ale i unikniesz mandatu.
Drugą ważną zaletą tempomatu jest oszczędność paliwa. Dzięki utrzymywaniu jednostajnej prędkości i unikaniu gwałtownego wciskania pedału gazu można zaoszczędzić sporą ilość benzyny, gazu czy oleju napędowego. Różnicę zauważysz na wskazaniach komputera pokładowego. Oczywiście podobne korzyści można uzyskać samemu utrzymując prędkość, ale wymaga to dodatkowego skupienia. Włączenie tempomatu jest po prostu wygodniejsze.
Jakie są natomiast wady tempomatu? Najpoważniejsza z nich to oczywiście możliwość obniżenia koncentracji. Monotonna jazda autostradą rozleniwia, a zatem wpływa na szybkość reakcji podczas nieoczekiwanego zdarzenia. Równie niebezpiecznym aspektem jest to, że stopa nie spoczywająca na pedale przyspieszenia traci punkt orientacyjny, a zatem szybkie znalezienie pedału hamulca w awaryjnej sytuacji może być kłopotliwe. Dla bezpieczeństwa warto więc cały czas zachowywać czujność i trzymać nogę w gotowości.
Ekonomiczna jazda z tempomatem
Korzystanie z tempomatu jest wyjątkowo proste i ogranicza się do włączenia układu, rozwinięcia konkretnej prędkości, a następnie wciśnięcia przycisku potwierdzającego wybór. To wystarczy, by realnie osiągnąć mniejsze spalanie. Jeśli samochód wyposażony jest w automatyczną skrzynię biegów, samoczynnie dobierze odpowiednie przełożenie, gwarantujące ekonomiczną jazdę z tempomatem
Nieco inaczej wygląda sytuacja w samochodach z manualną skrzynią biegów. Wówczas tempomat zawiaduje jedynie przepustnicą, dlatego to do kierowcy należy wybór najekonomiczniejszego biegu. W innym przypadku silnik będzie pracował na zbyt niskich lub wysokich obrotach, co negatywnie odbije się na wynikach spalania. Przeciążenie silnika może także doprowadzić do jego uszkodzenia. Z tego względu w mocno pofałdowanym terenie, np. na górskich serpentynach, lepiej samodzielnie dobierać prędkość i nie zdawać się na pracę tempomatu.
